Pastoraat tussen hoop en vrees

Aanslagen, politieke gebeurtenissen, de vluchtelingenstromen, de financieel-economische crisissen en de voortdurend machteloze houding van politieke leiders creëren onbeheerste angstgolven onder het grote publiek. Angsten voor maatschappelijke gebeurtenissen die echter op een dieper niveau de persoonlijke angsten van mensen (re)activeren.

Want ja, wie is er niet bang? We maken ons zorgen om onze gezondheid, pensioen, de toekomst van onze kinderen, kleinkinderen enz.. Allemaal zaken waar we zelf weinig controle over hebben. Maar de angsten van buiten kunnen ons op een dieper niveau raken. De ontreddering die we als kind voelden toen er gebeurtenissen plaats vonden die we niet konden begrijpen: de emoties rond het overlijden van een grootouder, de plotselinge verhuizing, de echtscheiding van ouders, ziekte of familieconflicten. Wanneer je als kind genegeerd werd in je emoties en je geen hulp werd geboden in het begrijpen van de wereld om je heen, je geen vaardigheden wist te ontwikkelen om met deze angsten om te gaan, kunnen deze angstige ervaringen een deel van je emotionele gevoeligheid worden.

Praten over angst

Over angst praten, doen we niet graag. Ook niet in het pastoraat. We zijn veel te bang dat het dan erger wordt of dat waar we bang voor zijn wel eens waarheid zou kunnen worden. Angst is een sterke emotie die ons soms helpt (tegen reële gevaren) maar ons ook vaak blokkeert, zodat alle levensvreugde wegvloeit en elk initiatief bij voorbaat wordt uitgeschakeld.

Is angst terecht?

Vaak wordt er een verschil gemaakt tussen angst en vrees, terechte en onterechte angst, concrete en vage angstgevoelens. Hoewel deze indelingen wel goed zijn om de ernst van een emotie in te schatten, helpen ze je niet altijd in het pastorale gesprek. Er zijn immers altijd wel redenen om angst te hebben en volledige zekerheid in het leven kan niemand garanderen. Bovendien hebben angsten vaak diepe wortels in het onbewuste of in de voorgeschiedenis van iemand.

Beter is het te kijken naar wat angst met iemand doet, naar wat dit zegt over zijn overtuigingen en hoe deze zijn verlangens in de weg staan. Deze manier van kijken helpt je om met de ander op weg te gaan, zonder dat je therapie gaat bieden in het pastoraat.

Wat doet het met iemand?

Als iemand met jou over zijn angsten durft te spreken en jij zijn klankbord bent, kan het jou en hem helpen zicht te krijgen hoe sterk deze angsten zijn leven beheersen. Meer nog, het kan je helpen om te zien waar hij ze wel kan overwinnen en welke hulpmiddelen hij zelf gevonden heeft om er mee om te gaan.

Overtuigingen

Angsten zijn vaak geworteld in diepe overtuigingen waar men zich niet altijd van bewust is. Negatieve overtuigingen: de wereld is slecht, er is geen toekomst voor ons. Positieve overtuigingen: het leven moet rechtvaardig en voorspelbaar zijn. In het eerste geval wordt men de moed ontnomen veerkrachtig op een crisis te reageren. In het tweede geval heeft men nooit geleerd met tegenslagen en veranderingen om te gaan.

Verlangens

Tegenover onze angsten staan onze verlangens. Evenals angsten sturen ook verlangens ons leven. Ze geven ons leven zin, kleur en energie. Verlangens om nieuwe dingen te leren, mensen te ontmoeten en zichzelf te ontplooien. Verlangens die, zelfs al zijn ze nooit uitgesproken of bemoedigd, toch in enorme hoeveelheid aanwezig zijn. Stel daarom tegenover de angst ook de verlangens aan de orde. Help iemand weer te werken aan deze verlangens om daarmee zijn angsten te lijf te gaan

Blijdschap als tegengif

De Bijbel moedigt ons aan onze angst te overwinnen. De angst hoeft niet het laatste woord te hebben. Niet omdat de omstandigheden er niet naar zouden zijn, maar omdat wij (in Hem) sterker zijn dan welke negatieve situatie (Ps. 18:30). Meer nog, je kunt blijdschap hebben in de meest miserabele omstandigheden (Joh. 15:22). Jezus erkent dat er in de wereld strijd en verdrukking is, maar bemoedigt ons: 'In Mij heb je vrede' (Joh.16:33). Hoe kan dit een antwoord bieden op de eerdergenoemde aspecten van een pastoraal gesprek: oog hebben voor de effecten van angst in iemands leven, voor zijn overtuigingen die hem binden en zijn verlangens?

Pastoraat

Kijk samen naar wat angst in iemands leven doet, doorbreek zo de eenzaamheid en creëer een bondgenootschap dat hem helpt om samen met jou de problemen te lijf te gaan. Bovendien kan het begrip en geduld van jou als pastor de ander helpen zijn angst onder ogen te zien en te leren begrijpen. Door naar de angst te luisteren kun je deze ontzenuwen en in redelijke proporties terugbrengen.

In de gesprekken die de pastor vanuit zijn relatie met het gemeentelid aangaat kunnen de levensovertuigingen op tafel komen die de pastorant verhinderen te groeien. Bepaalde opvattingen die in het verleden misschien geholpen hebben om te overleven maar nu alleen tegenwerken zoals 'mijn gevoelens zijn te gek voor woorden' of 'ik mag niet worden afgewezen' of 'ik kan alleen op mijzelf vertrouwen'. Van hieruit kun je samen naar nieuwe opvattingen zoeken die meer aangepast zijn aan de realiteit en de behoeften van nu.

Het mooiste is als je kunt horen welke de diepste verlangens zijn die achter de angsten en opvattingen verborgen liggen. Om daarna samen deze verlangens nieuwe woorden en beelden te geven en naar God te brengen. Om in de ontmoeting met God en zijn Woord weer een stevig fundament van vertrouwen op te bouwen. Verlangens creëren hoop, ze nemen onze angsten niet weg, maar ze overwinnen ze.

‘In mijn angst heb ik tot de Heer geroepen’ (Ps. 120:1) De dichter van deze psalm zegt eigenlijk: ik heb op Iemand geroepen die boven mijn angst staat. Iemand die niet door mijn emoties wordt meegesleurd. Een Buitenstaander die mij te hulp kan komen. Zoals een geoefend redder in staat is om een drenkeling weer veilig aan de kant te trekken, is God in staat ons uit de maalstroom van de angst te halen. Zowel de maatschappelijke als de persoonlijke levenscrisissen doen een appèl op ons: Waar vertrouwen we op? Waar waag ik het vandaag mee en in wiens handen leg ik mijn levenslot? Deze keuze is niet eenmalig bij onze bekering, maar wordt door de omstandigheden dagelijks van ons gevraagd.

Literatuur:

 Ruard Ganzevoort en Jan Visser, 'Angst en verlangen' hoofdstuk 14 uit: Zorg voor het verhaal uitgave: Meinema - Zoetermeer, 2007

 Johan Van der Vloet, 'De vruchtbare leegte, zinvol omgaan met angst', Averbode 2006