Pastoraat en depressie

Inleiding

Hoe kijk jij, als min of meer gezonde mens, naar depressieve mensen? Zeg je: 'fijn, weer een mens die ik kan helpen' of is het juist andersom: 'daar blijf ik van weg, want die persoon geeft mij een naar en machteloos gevoel'. Hoe je er ook tegenover staat, ook in jouw omgeving leven mensen met depressieve klachten. Ook in onze gemeenten, waar blijdschap soms de norm lijkt, proberen veel gelovigen mentaal het hoofd boven water te houden.

Historie

Depressie is geen modeverschijnsel. Het is van alle tijden en culturen. In de Bijbel komen we het diverse malen tegen. Denk maar aan het boek Job, bepaalde psalmen en het verhaal van de profeet Elia (I Kon 19).

Het is echter vanaf de Verlichting dat men aandacht begon te krijgen voor de psyché van de mens. Men zag in dat mensen met psychische problemen door een goede behandeling geholpen konden worden. Later kreeg men oog voor het delen van gevoelens en gedachten om zo achter de oorzaak van de problemen (uit het verleden) te komen en weer later keek men naar de invloed van de omgeving.

Sinds de jaren '50 is er een enorme doorbraak op het terrein van medicijnen. Met als gevolg dat veel psychische ziekten daarmee worden bestreden, zoals het gebruik van antidepressiva. Momenteel is de medische visie erg dominant bij het helpen van depressieve mensen. Praten is goed, maar medicatie kan mensen helpen sneller vat op hun leven te krijgen. Of hiermee ook de diepere oorzaken worden verholpen is een andere vraag.

Gelukkig is er naast de medische kijk ook een holistische visie die met alle aspecten rekening tracht te houden en ze wil integreren. Zo is er ook oog voor de toegenomen druk van de samenleving op individuen en gezinnen en besef hoe de verwachtingen vanuit de directe omgeving hun invloed uitoefenen.

Wat is depressie?

Depressie is een stemmingsziekte die meestal een lange periode in beslag neemt, met als kenmerkende trekken: terneergeslagen zijn, geen initiatief kunnen nemen, gebrek aan energie, sterke schuldgevoelens, overmatig tobben, vervlakking van gevoelens, uitzichtloosheid, zichzelf waardeloos vinden, het afhouden van sociale contacten en alle hulp afwijzen. Met als gevolgen: een vaak apathisch gedrag, slechte voedingsgewoonten, niet kunnen slapen (9 op de 10), vermindering van concentratie, geen zin in seks, isolement en gevaar voor zelfdoding (15%).

Hoe ernstig?

16% (dus een op de zeven personen) van de bevolking heeft minstens een keer in zijn leven een ernstige depressie, waarvan een kwart in behandeling gaat, 10% van de bevolking gebruikt antidepressiva (700.000 pillen per dag) en twee keer zoveel vrouwen als mannen lijden aan depressie. Alle bevolkingsgroepen en leeftijden zijn er gevoelig voor en één op de vijf huisarts-patiënten is depressief.

Bidden of medicatie?

Allereerst is het belangrijk dat we de medische middelen die we vandaag hebben om depressie te bestrijden dankbaar gebruiken. Veel gelovigen voelen zich schuldig als ze medicatie gebruiken om zich minder depressief of angstig te voelen. Ze zijn bang dat ze daarmee ook de werking van de Heilige Geest verdoven of dat ze te weinig op God vertrouwen. Onze taak als pastors is niet buiten onze competentie te gaan en gelovigen gerust te stellen. Gods schepping is een geheel en alle goede dingen komen van Hem en mogen we met dankzegging gebruiken (I Tim.4:4).

Pastoraat aan depressieve mensen

Volgens veel hulpverleners helpt het geloof niet bij depressie, maar maakt dit het juist erger, omdat het geloof kwetsbare mensen met een boodschap over oordeel en schuld confronteert en hen zo nog meer aan zichzelf doen twijfelen. Toch is het geloof, mits goed ter sprake gebracht, juist hoopvol. We geloven in een God die onvoorwaardelijk trouw blijft en voor wie elk mens waardevol is. De Bijbel verzekert ons dat er altijd een nieuwe start mogelijk is en geen situatie hopeloos is. Bovendien, kwam Jezus niet juist om de zwakken en kwetsbaren te troosten en te bemoedigen?

Hoe kunnen we anderen vanuit het geloof helpen?

Zorg tonen

Er gewoon zijn, zonder de verantwoordelijkheid over te nemen, maar wel luisteren naar het verhaal en de beleving van de ander. Soms zijn er geen woorden en moet jij trachten te verwoorden wat de ander diep van binnen voelt of mist. Door met de ander contact te maken waar hij op dat moment is, voorkomen we het gevaar dat we een norm opleggen of een verwachting uiten die hij nooit kan halen. In deze fase kunnen we geen nieuwe inzichten overbrengen of hem op een ander spoor zetten, maar onze trouw en zorg als afspiegeling van Gods aanwezigheid kunnen de ander wel hoop geven.

Coachen

Toch geloof ik dat er meer mogelijk is dan alleen maar luisteren. We kunnen vanuit onze luisterende relatie hun inzet bevestigen, samen met hen kleine stappen vooruitzetten. Hen helpen om de balans tussen motivatie en competentie te vinden. Samen onderzoeken waar mogelijkheden en grenzen liggen. En bij terugval hen bemoedigen en ondersteunen en telkens opnieuw geloof in hen en hun toekomst uitspreken.

Bidden

Je zou zeggen: bidden is altijd goed. Toch moeten we voorzichtig zijn. Als we in ons gebed alleen onze visie verwoorden kan de ander het gevoel krijgen dat hij ook daarbuiten staat. Bidden betekent dat je voorzichtig de gevoelens en situatie van de depressieve persoon naar God tracht te verwoorden. De ander mag nooit het gevoel krijgen: ‘nu bid jij, je geeft het aan God en je laat mij in de steek’. Bidden is ook namens de ander de verbinding met God leggen en zijn (misschien onbewust) verlangen naar Hem onder woorden brengen. Bidden is naast spreken ook luisteren naar God en omgekeerd woorden van Hem overbrengen en zo de ander opbouwen en bemoedigen.

Schuldgevoelens

Tenslotte nog iets over schuldgevoelens bij depressie. Depressieve mensen kampen vaak met (buitenproportionele) schuldgevoelens, ook als ze gelovig zijn. Belangrijk is om deze schuldgevoelens niet als signaal van echte schuld te zien, maar als onderdeel van de ziekte. Schuld belijden en dingen goed maken, helpen de depressieve mens niet, maar verwijderen hem nog verder van de genade. Veel belangrijker is het hem de breedte van Gods genade te laten zien. Genade die niet gericht is op schuld maar op het herstel van de relatie. Vandaar uit kun je de ander tonen welke waarde en betekenis hij voor God en Zijn koninkrijk heeft.

Gerit Houtman